کامل‌ترین آموزش کاشت یونجه+ نکات کاربردی

یونجه یکی از مهم‌ترین گیاهان علوفه‌ای برای دامداران است؛ زیرا باعث افزایش حاصلخیزی خاک، کاهش فرسایش خاک، کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای شده و امکان کشت آن در اقلیم‌های مختلف وجود دارد.

یونجه در شرایط مساعد رشد، سودمندترین گیاه زراعی است و به طلای سبز شهرت دارد. باتوجه‌به اهمیت اقتصادی و سودآوری بالای این گیاه، آگاهی از روش کاشت یونجه باید در اولویت کشاورزان قرار داشته باشد. به همین منظور در ادامه این نوشته از آشا اگری با مراحل کاشت یونجه و بهترین روش کاشت یونجه شنا می‌شویم.

خصوصیات گیاه شناسی یونجه

مبدأ یونجه زراعی، فلات ایران است و از دیرباز به‌عنوان مهم‌ترین گیاه علوفه‌ای شناخته می‌شود. یونجه گیاهی دو لپه و چند ساله است که به خانواده بقولات تعلق دارد. گیاه یونجه دارای بوته‌هایی با ارتفاع حداکاثر ۹۰ سانتی‌متر و ۵ تا ۴۰ ساقه جانبی است.

برگ‌های یونجه یک یا چند برگچه‌ای بوده و یک سوم قسمت بالایی برگچه‌ها حالت دندانه‌ای دارند. ریشه‌های یونجه دارای انواع راست، افشان و خزنده است. گل‌های یونجه نیز در رنگ‌های مختلفی وجود دارد.

مراحل کاشت یونجه

پس از انتخاب فصل مناسب کاشت یونجه که قبلا در مقاله «بهترین زمان کشت یونجه» درباره آن صحبت کرده بودیم، اکنون نوبت کاشت اصولی یونجه در زمین است. در ادامه صفر تا صد مراحل کاشت یونجه به همراه تمام نکات آن آورده شده است:

خاک مناسب کشت یونجه

یونجه را می‌توان در طیف وسیعی از بافت‌های خاک با موفقیت کاشت، اما این گیاه در زمین‌های عمیق و خاکی با بافت سبک (لومی – شنی، لومی – سیلتی و لومی – روسی) که خاک زیرین قابلیت نفوذ و زهکشی طبیعی داشته باشد، بهتر رشد می‌کند؛  زیرا این نوع خاک‌ها قابلیت نگهداری و نفوذ آب بیشتری را دارند.

یونجه برای بیشینه تولید به خاکی با زهکشی مناسب نیاز دارد و به تنش غرقاب حساس است؛ زیرا در این شرایط گیاهچه‌ها و ریشه‌های گیاه یونجه با کمبود اکسیژن روبرو شده و در نتیجه رشد آن متوقف می‌شود. همچنین شما می‌توانید برای نرم کردن و یا اصطلاحا پوک کردن بافت خاک از کودهای طبیعی مانند هیومیک اسید بهره بگیرید. ما در مقاله «هیومیک اسید برای یونجه» به بررسی نکات مصرف و سایر فواید آن پرداخته‌ایم.

عمق خاک برای کاشت یونجه

یکی دیگر از مواردی که هنگام کشت یونجه باید به آن توجه داشت، رعایت عمق خاک است. خاک مناسب برای کشت یونجه باید به‌اندازه کافی عمیق باشد تا ظرفیت نگهداری آب را فراهم کند.

ریشه اصلی گیاه یونجه نسبت به ریشه سایر گیاهان زراعی مانند ذرت یا گندم، قابلیت نفوذ بیشتری در خاک داشته و در شرایط مطلوب می‌توانند تا عمق ۶ متری خاک نیز نفوذ کند در نتیجه گیاه در برابر تنش‌های خشکی از تحمل بالایی برخوردار است.

کمترین عمق خاک مورد نیاز برای نفوذ ریشه یونجه یک متر است. خاک‌های کم عمق به دلیل کاهش نفوذپذیری و زهکشی خاک باعث کاهش عملکرد یونجه می‌شوند.

PH مناسب خاک برای کاشت یونجه

اسیدیته مناسب برای کاشت یونجه بین 6.5 تا 7.5 است زیرا فعالیت باکتری‌های تثبیت کننده نیتروژن در این بازه بیشتر است. گیاه یونجه برای رشد مطلوب به آهک نیاز دارد، بنابراین در اراضی یونجه کاری باید به مقدار کافی آهک وجود داشته باشد.

در زمین‌هایی که میزان مواد قلیایی در آنها زیاد یا عمق آب زیرزمینی کم باشد، یونجه قادر به رشد نیست. یونجه به خاک‌های اسیدی نیز حساس است. به طور کلی یونجه زمین‌های حاصلخیز و آهک دار را دوست دارد اما در زمین‌های سنگلاخی و زمین‌های رسی خیلی سفت محصول خوبی تولید نمی‌کند.

آب‌وهوای مناسب کشت یونجه

یونجه در ارتفاعات مختلف از سطح دریا و تا ارتفاع بیش از ۳۰۰۰ متری کشت می‌شود. این گیاه در برابر سرما، خشکی، گرما و رطوبت تحمل بالایی داشته و به همین دلیل در سراسر جهان کشت می‌شود.

نیاز آبی یونجه

اگرچه یونجه به دلیل داشتن ریشه‌های قوی و عمیق، در برابر استرس‌های محیطی و خشکی از مقاومت خوب برخوردار است، اما وجود منابع آب کافی و باکیفیت نیز باید در اولویت کشاورزان قرار داشته باشد؛ زیرا در صورت استرس خشکی یونجه بین ۴۵ تا ۶۰ روز خشک می‌شود.

برای برداشت محصول باکیفیت از یونجه‌زارها نباید رطوبت خاک به زیر ۶۰ درصد برسد. نیاز آبی یونجه ۱۲ تا ۱۸ هزار متر مکعب در هکتار است. یکی از جنبه‌های مهم آبیاری یونجه، آبیاری به اندازه و یکنواخت در مزرعه است؛ زیرا آبیاری بیش از حد منجر به گسترش قارچ‌ها می‌شود.

نیاز دمایی جهت کشت یونجه

بهترین دمای خاک برای جوانه‌زنی بذرهای یونجه، ۱۸ تا ۲۹ درجه سانتیگراد است. در دماهای بهینه، سرعت جوانه زنی بذرهای یونجه افزایش یافته؛ بنابراین مدت زمان کاشت جوانه زنی کاهش می‌یابد. یونجه در برابر دماهای بالا مقاومت نسبتاً زیادی دارد؛ اما در برابر درجه حرارت زیاد خاک حساس است؛ زیرا این امر می‌تواند باعث پژمردگی ریشه‌های یونجه و در برخی موارد مرگ گیاه شود. 

نیاز نوری کاشت یونجه

یونجه برای رشد کافی به آفتاب یا نور شدید نیاز دارد و در روزهای آفتابی با نور شدید و هوای صاف، عملکرد این گیاه به طرز چشمگیری افزایش می‌یابد.

انتخاب رقم مناسب یونجه

یونجه گیاهی چند ساله است و حدود ۵ سال از هنگام کشت زمین زراعی را اشغال می‌کند. هنگام انتخاب رقم مناسب برای کاشت یونجه باید شرایط محیطی منطقه را در نظر بگیرید و بذور سالم، خالص و دارای درصد جوانه‌زنی بالا را انتخاب کنید.

از انواع ارقام یونجه موجود در ایران می‌توان به یونجه همدانی، یونجه یزدی، یونجه بغدادی، یونجه بمی، قره یونجه و یونجه نیک‌شهری اشاره کرد. برای انتخاب رقم‌های یونجه باید به وضع جغرافیایی محل اصلی رشد آن رقم توجه کرد.

آماده‌سازی بستر کاشت یونجه

یکی از مهم‌ترین مراحل کشت یونجه، آماده‌سازی بستر کاشت است. گیاه یونجه برای افزایش عملکرد و تولید محصول باکیفیت به خاک‌های نسبتاً عمیق با زهکشی خوب و بستر بذری نرم و صاف نیاز دارد. از این رو آماده سازی بستر بذر اهمیت زیادی برای سبز شدن بذرها و نفوذ و پراکنش ریشه‌ها دارد. در ادامه با مراحل آماده‌سازی بستر برای کاشت بذرهای یونجه آشنا می‌شویم:

خاک‌ورزی اولیه و ثانویه

برای دستیابی به بیشینه عملکرد یونجه، به خاک‌هایی با زهکشی مناسب و نسبتاً عمیق نیاز است، اما در مواردی وجود لایه‌های سفت و فشرده شدن خاک، باعث محدود شدن عمق نفوذ ریشه و در نتیجه کاهش عملکرد یونجه می‌شود.

انجام شخم عمیق برای کاهش فشردگی خاک و افزایش نفوذ پذیری آن توصیه می‌شود. پخش کود دامی در کشت پاییزه نیز باعث بهبود ساختمان خاک و پوک شدن زمین می‌شود.

در کاشت بهاره نیز برای نرم کردن سطح خاک و از بین بردن علف‌های هرز می‌توان از کولتیواتور استفاده کرد. خاک‌ورزی ثانویه عموماً شامل خرد کردن بقایای گیاهی و کلوخه‌ها با استفاده از دیسک و در نهایت تسطیح زمین است.

رعایت تراکم بذر

یکی دیگر از مراحل کشت یونجه، رعایت تراکم بذر است. میزان بذر مصرفی در هکتار یا همان تراکم کشت، با توجه به مواردی چون الگوی کاشت، شرایط محیطی، نوع و بافت خاک، ویژگی‌های بذر، آبی یا دیم بودن زراعت و هدف از کشت متفاوت است.

اگر هدف از کاشت تولید علوفه باشد در هر هکتار به حدود ۲۵ تا ۳۰ کیلوگرم بذر نیاز است، اگر در هدف از کشت تولید بذر باشد میزان مصرف بذر به ۸ تا ۱۰ کیلوگرم کاهش می‌یابد. در کاشت خطی به منظور تولید علوفه فاصله خطوط ۲۰ تا ۳۰ سانتی‌متر و به منظور بذرگیری فاصله خطوط حدود ۹۰ تا ۱۲۰ سانتی‌متر است.

عمق کاشت بذر یونجه

از آنجایی که بذرهای گیاه یونجه بسیار کوچک است، رعایت عمق کاشت اهمیت زیادی دارد، زیرا در غیر این صورت بذرها نمی‌توانند در عمق خاک جوانه بزنند. همچنین عمق کاشت باید طوری باشد که بذر توسط خاک پوشانده شود و رطوبت لازم برای جوانه زنی آن فراهم باشد.

بهترین عمق کاشت برای یونجه حدود 1.5 تا 2.5 می‌باشد. یونجه در خاک‌های ماسه‌ای بهتر از خاک‌های لومی و روسی جوانه می‌زند. در خاک‌های روسی عمق کاشت بذر نباید از ۲ سانتی‌متر بیشتر باشد. عمق کاشت بذر یونجه به شرایط رطوبتی خاک نیز بستگی دارد. بهتر است در خاک‌های خشک بذرها را عمیق‌تر بکارید. همچنین باید دقت داشته باشید که عمق کاشت یونجه نباید بیشتر از ۱۰ برابر قطر بذر باشد.

کود دهی پس از کاشت

پس از کاشت یونجه و برای رشد سریع آن نیاز است از کودهای مناسب و به روش اصولی استفاده کنید. کودهای حاوی عناصر npk برای رشد اولیه، افزایش ریشه گیاه و جذب مواد مغذی ضروری هستند. در این راستا مطالعه مقاله «قویترین کود برای رشد سریع یونجه» را به شما پیشنهاد می‌کنیم.

بررسی روش‌های مختلف کشت یونجه

نحوه کشت یونجه در کشور ما یعنی ایران، معمولاً به صورت بذرپاشی انجام می‌شود و سپس به اندازه کافی روی بذر را با خاک می‌پوشانند. کاشت یونجه معمولاً به دو صورت دستی یا با ماشین انجام می‌شود. کاشت دستی در زمین‌هایی با وسعت کم کاربرد دارد و در کاشت دستی یونجه را به صورت کرتی کشت می‌کنند و عملیات داشت و برداشت نیز با دست انجام می‌گیرد. 

کاشت با ماشین‌های بذرکار و مکانیزه برای زراعت‌های بزرگ کاربرد دارد و بعد از عملیات اماده‌سازی زمین با استفاده از ماشین‌های بذر کار اقدام به کاشت یونجه می‌کنند. به طور کلی روش کاشت یونجه به دو روش کشت مسطح و جوی پشته‌ای است. بهترین روش کاشت یونجه تا حدودی به هدف شما از کاشت یونجه و وسعت مزرعه بستگی دارد.

کشت مسطح یونجه

روش کاشت یونجه به صورت مسطح یکی از سریع‌ترین روش‌ها محسوب شده و توزیع بذر در آن نسبت به روش پشته‌ای یکنواخت‌تر است. بزرگ‌ترین عیب این روش باقی ماندن تعدادی از بذرها در سطح خاک و پوشش ناکامل آنها است.

تعداد بذرهای باقیمانده در سطح در صورت کاشت دستی، بسیار بیشتر از کشت مکانیزه است. در کاشت به صورت دستپاش، کنترل عمق، تراکم و یکنواختی کاشت دشوار است و مقدار مصرف بذر نیز از حالت مکانیزه بیشتر است. در نحوه کاشت یونجه به صورت مسطح از ادواتی چون غلتک زراعی و خطی کار غلات دانه ریز استفاده می‌کنند.

کشت جوی پشته‌ای یونجه

روش کاشت یونجه به صورت جوی پشته‌ای عموماً در زمین‌هایی با خاک‌های سنگین و زهکشی ضعیف متداول است و برای کاشت در اراضی با زهکشی مناسب توصیه نمی‌شود.

هزینه و زمان لازم برای آماده‌سازی بستر بذر در این روش کاشت یونجه در مقایسه با روش کشت مسطح بیشتر است. بزرگ‌ترین عیب این روش وجود فضای جوی‌های کشت نشده است که باعث رشد بیشتر علف‌های هرز می‌شود.

برای کاهش این فضا می‌توان عمل کاشت را در دو طرف پشت‌ها انجام داد. با توجه به شرایط خاک و آب، پشته‌ها از ۱ تا 1.5 متر با جوی ۵۰ سانتی‌متر و عمق ۱۰ تا ۱۵ سانتی‌متر در نظر گرفته می‌شوند.

برای کشت مکانیزه جوی پشته‌ای اغلب از ماشین خطی کار غلات دانه ریز استفاده می‌شود و یکی از عیب‌های این ماشین دقت کم آن در رعایت عمق یکنواخت بذرها است. کشت دستپاش در این روش در اراضی بزرگ امکان‌پذیر نیست.

کاشت یونجه در باغ

کاشت یونجه در باغ به تأمین علوفه دامداری‌های کوچک و به تثبیت نیتروژن خاک و افزایش محتوای ازت خاک نیز کمک می‌کند. یا کشت یونجه در باغ جمعیت دشمنان طبیعی در باغ افزایش می‌یابد و باعث کاهش مصرف آفت‌کش‌ها و مبارزه با آفات می‌شود.

کشت یونجه خصوصاً در سال‌های دوم به بعد موجب کاهش جمعیت علف‌های هرز می‌شود. از مضرات کاشت یونجه در باغ نیز می‌توان به افزایش جمعیت نماتدها در خاک و رقابت بر سر مواد غذایی اشاره کرد.

سخن پایانی

گیاه یونجه یکی از منابع علوفه‌ای ارزشمند است که برای تأمین غذای دام، اصلاح بافت خاک، حاصلخیز نمودن اراضی و جلوگیری از فرسایش خاک کشت می‌شود. برای پرورش محصولی باکیفیت و در تناژ بالا باید با مراحل کشت یونجه آشنا بود و بهترین روش کاشت یونجه را با توجه به شرایط خود انتخاب کرد. در این نوشته به بررسی شرایط محیطی لازم برای کاشت یونجه پرداختیم و بهترین روش کاشت یونجه را معرفی کردیم.

مطالب مرتبط

سؤال متداول