صفر تا صد کاشت برنج+ بهترین روش کاشت برنج

برنج از مهم‌ترین غلات مصرفی در ایران و جهان است. کاشت برنج مراحل خاص خود را دارد و گام‌های زیادی طی می‌شود تا برنجی مرغوب به دست مصرف‌کننده برسد و بر سر سفره شما قرار بگیرد.

برای برداشت برنجی باکیفیت و با عطر و طعم عالی باید با روش کاشت برنج آشنا بود و بهترین روش کاشت برنج را به کار گرفت. در این نوشته از آشا اگری قصد داریم در خصوص برنامه کاشت برنج از جمله آماده‌سازی زمین و تهیه بذر و جوانه برنج نکات مهمی را ذکر کنیم. با ما همراه باشید.

اهمیت کاشت برنج چیست؟

کاشت برنج چه اهمیتی دارد؟ برنج، غله‌ای سرشار از نشاسته، یکی از پایه‌های اصلی رژیم غذایی حدود نیمی از جمعیت جهان است. کشت هیچ محصول دیگری به اندازه رشد برنج برای خوراک انسان، اقتصاد کشاورزی و اکوسیستم کره زمین حیاتی نیست.

اوریزا ساتیوا که به نام برنج آسیایی نیز شناخته می‌شود، پرمصرف‌ترین نوع برنج در جهان است که کشت و مصرف می‌شود. کشت برنج دانه بلند بالاترین بازده اقتصادی را در بین تمام ارقام برنج دارد.

با افزایش جمعیت جهان، کاشت برنج بیش‌ازپیش اهمیت یافته و از این رو باید با در نظر گرفتن بهترین شرایط برای رشد برنج و بهترین روش کاشت برنج، این غله پر مصرف را تا حد امکان به طور موثر رشد دهیم و در عین حال اثرات منفی بر محیط‌زیست را نیز به حداقل برسانیم.

شرایط ایده‌آل برای کاشت برنج چیست؟

شرایط بهینه برای کاشت برنج چیست؟ کاشت برنج مانند هر محصول دیگری برای رشد به شرایط خاصی نیاز دارد. از مهم‌ترین نیازهایی که در زمان کاشت برنج باید به آن توجه داشت شرایط خاک و آب‌وهوایی است.

برای بسیاری از کشاورزان سؤال است که چگونه برنج بیشتری برداشت کنیم؟ در ابتدا باید به این نکته توجه کرد که برنج محصولی گرمسیری است که برای رشد به گرما و رطوبت بالا نیاز دارد.

در شرایط دمایی 21 تا 37 درجه سانتی‌گراد می‌توان بهترین نتیجه را از کاشت برنج گرفت. زیرا برنج برای جوانه‌زنی و پنجه‌زنی به دمای بالا و استفاده از بهترین کود برای پنجه زنی برنج نیاز دارد.

نیاز آبی نیز یکی از مهم‌ترین مواردی است که هنگام کاشت برنج باید به آن دقت داشت. کاشت برنج در مناطقی که حداقل بارندگی سالانه 115 سانتی‌متر است نتیجه بهتری خواهد داشت و باعث افزایش تناژ برنج می‌شود.

شالیزارها باید حداقل به مدت 10 هفته در طول فصل رشد برنج، در مرحله نشاءکاری با عمقی 25 میلی‌متری و در طول چرخه رشد نیز با عمق 150 میلی‌تری غرقاب شوند. سعی کنید بهترین روش آبیاری برنج را با در نظر گرفتن سایر فاکتورها مثل شیوه کشت و شرایط محیطی به کار بگیرید.

سؤال بعدی این است که خاک مناسب برای کاشت برنج باید چه ویژگی‌هایی داشته باشد؟ در پاسخ به این سؤال باید گفت که اگرچه برنج قابلیت کاشت و رشد در هر نوع خاکی را دارد اما کاشت برنج در خاک‌های غنی و با زهکشی مناسب، نتیجه بهتری خواهد داشت.

می‌توانید با استفاده از کودهای طبیعی و ارگانیک مانند کود هیومیک اسید برای برنج بافت خاک را بهبود ببخشید و شرایط لازم را برای رشد گیاه فراهم کنید.

Ph مناسب خاک تحت کشت برنج بین 5 تا 7.5 است. از آنجایی که برنج به مقدار زیادی آب نیاز دارد، بهتر است آن را در خاک‌هایی بکارید که به‌راحتی غرقاب شوند.

روش‌های مختلف کاشت برنج

برنامه کاشت برنج در مقیاس بزرگ نیازمند برنامه‌ریزی کامل، اجرای دقیق و نظارت مستمر است. روش‌های کاشت برنج از دستی تا مکانیزه، از سنتی تا پیشرفته را شامل می‌شود. از رایج‌ترین روش‌های کاشت برنج می‌توان به طور خلاصه به موارد زیر اشاره کرد:

• کاشت برنج در شرایط آبی و مرطوب

این روش کاشت برنج بیشتر در مناطق شالیزاری اتخاذ می‌شود. ابتدا برای غوطه‌وری سازی بوته‌ها آب را به شالیزارها تزریق می‌کنند و قبل از برداشت برنج، آب را تخلیه می‌کنند. از این روش برای کشت برنج در شمال استفاده می‌شود.

• کاشت برنج در شرایط آب‌وهوایی خشک

این روش برای کشت محصولات شالیزاری در مناطقی که بارندگی کمتری دارند یا با کمبود منابع آب مواجه هستند، مناسب است. از این نحوه کاشت برنج برای کاشت برنج در خوزستان استفاده می‌شود.

• کاشت برنج در ارتفاعات

برای مناطق کوهستانی که توپوگرافی امکان غرقاب کردن مزارع را نمی‌دهد استفاده از این روش کاشت برنج بسیار مرسوم است. کشاورزی پلکانی امکان رشد محصولات از جمله برنج را در شیب‌ها فراهم می‌کند که باعث حداقل فرسایش خاک می‌شود.

• کاشت برنج به روش هوازی یا ایروپونیک

در مکان‌هایی که با کمبود آب مواجه هستند یا امکان غرقاب و بارندگی زیاد وجود ندارد از این شیوه کاشت برنج استفاده می‌شود. در این روش باید خاک از زهکشی مناسبی برخوردار باشد.

• روش‌های کشت تقویت‌شده یا سیستم SRI

از این نحوه کاشت برنج برای افزایش عملکرد، تراکم بوته، بهبود شرایط خاک و آبیاری استفاده می‌شود. کاشت نشاء‌های جوان‌تر با فضای بیشتر بین آن‌ها و با آب کمتر نسبت به روش‌های معمول کشت برنج در این روش در اولویت قرار دارد.

کشاورزان برنج باید بر اساس مزایا و معایب هر یک از روش‌های کاشت برنج، رویکردی را انتخاب کنند که به بهترین وجه با آن‌ها مطابقت داشته باشد.

مراحل کاشت برنج به صورت گام به گام

اگر شما نیز به دنبال آموزش کاشت برنج هستید پیشنهاد می‌کنیم راهنمای صفر تا صد کاشت برنج را در ادامه مطالعه نمایید:

آماده کردن زمین

پیش از کاشت برنج باید اقدام به آماده‌سازی زمین کرد. شالی‌کاران قبل از فصل بارندگی مزارع خود را آماده می‌کنند. در این مرحله از کاشت برنج، باید زمین را از هرگونه علف هرز، سنگ و زباله خالی کرد و توسط دستگاه‌های مخصوص مثل تراکتورها زمین را تا عمق چند اینچ شخم زد. 

زمین کشاورزی برنج باید طی سه مرحله شخم زده شود. مرحله اول حدود سه هفته پیش از نشاکاری، مرحله دوم دو هفته قبل از نشاءکاری و مرحله سوم شخم‌زنی یک هفته پیش از عمل نشاءکاری است. خاک باید هم غنی از مواد مغذی باشد و هم زهکشی خوبی داشته باشد.

پس از تسطیح زمین نوبت به کوددهی می‌رسد. سپس کل سطح زمین با آب به ارتفاع حدود 2.5 سانتی‌متر پوشیده می‌شود. همچنین با استفاده از تیلر می‌توان نهرها را لایروبی و زمین را آماده کرد.

تهیه کردن بذر برنج

پس از آماده‌سازی زمین نوبت به انتخاب بذر مناسب برای کاشت برنج می‌رسد. پیشنهاد می‌شود در میان انبوهی از انواع بذر برنج، بذرهای سنگین را انتخاب کنید.

معمولاً کشاورزان هر ساله بخشی از برنج را به همراه شلتوک نگه‌داری می‌کنند تا سال بعد به‌عنوان بذر از آن استفاده نمایند. بذرهای برنج را باید در شرایط استاندارد مثل دمای و نور متعادل نگه‌داری کرد تا دچار پوسیدگی و آفت نشوند. در غیر این صورت کشاورزان باید با پرداخت هزینه اضافه، بذر برنج را خریداری نمایند.

تهیه جوانه برنج

گام بعدی پس از تهیه بذر، جوانه دار کردن آن است. به همین منظور باید ابتدا شلتوک‌ها را داخل ظرف بزرگ یا حوضی که مختص همین کار است ریخته و داخل آن را با آب نمک پر کنند.

غلظت محلول آب نمک بسته به نوع رقم برنج متفاوت است. اغلب به‌ازای هر 18 لیتر آب، از 3 تا 4 کیلوگرم نمک استفاده می‌کنند. با این عمل در واقع بذرهای سبک را از سنگین غربال می‌کنند؛ زیرا بذرهای سبک و پوک روی سطح آب و بذرهای سنگین و سالم در اعماق آب ته‌نشین می‌شوند.

برای جوانه‌دار کردن برنج جهت کاشت، بذرهای سنگین و سالم را داخل کیسه‌های ویژه می‌ریزند و کیسه را داخل آب قرار می‌دهند تا بذرهای برنج جوانه بزنند.

در این مدت باید دائماً حجم آب را چک کرد و از خشک شدن آب داخل حوض جلوگیری نمود. پس از گذشت 2 تا 3 روز بذرها را روی حصیر و در مقابل آفتاب قرار می‌دهند و روی آن را با پارچه نمدی می‌پوشانند.

پس از این حدود یک هفته زمان می‌برد تا بذرهای برنج جوانه بزنند و آماده کشت در خزانه شوند. زمان جوانه‌دار کردن بذرهای برنج حدود 10 روز طول می‌کشد و بهتر است از اوایل بهار اقدام به آماده‌سازی بذرها کرد. همچنین می‌توانید از بهترین کود بذر مال برنج استفاده کنید تا قدرت جوانه زنی بذرها را افزایش دهید.

آماده‌سازی خزانه برای کاشت برنج

خزانه بخش کوچکی از زمین کشاورزی است که بذرهای برنج جوانه‌زده را به‌منظور تبدیل شدن به نشاء در آن می‌کارند. زمین ویژه خزانه باید دارای زهکشی مناسب و ورودی آب جداگانه باشد.

همچنین باید زمین خزانه را از هر گونه آلودگی، آفات و علف هرز پاک کرد. برنج‌کاران قبل از جوانه‌دار کردن بذرها، خزانه را برای پرورش برنج آماده می‌کنند که این آماده‌سازی شامل شخم‌زنی، کوددهی و استفاده از کود گوگرد برای برنج و جمع‌آوری سنگ‌ها و کلوخ‌های خاک می‌شود.

در اوایل زمستان خزانه را باید با آب پر کرد و با کمک تیلر، گاوآهن یا با لگدمال‌کردن، زمین را به شکل دوغ آب درآورد تا قابلیت کشت نشاء در آن فراهم باشد.

کاشت بذرهای جوانه‌زده برنج در خزانه

برای کاشت بذرهای جوانه‌زده در خزانه باید سطح خزانه را صاف و یکدست کرد و روی آن را با آب به ارتفاع سه سانتی‌متر پوشاند. سپس باید جوانه‌ها را به‌صورت دستی و یکنواخت روی سطح خزانه پاشید.

به دلیل اینکه خزانه سطح محدودی از زمین است آسان‌تر می‌توان آن را مدیریت و کنترل کرد برای مثال کنترل آفات و بیماری‌ها راحت‌تر از روش کاشت مستقیم است.

همچنین برای محافظت از نشاء در برابر سرما می‌توان با کشیدن پلاستیک مانع سرمازدگی شد و جلوی هجوم پرندگان را نیز گرفت. علاوه بر این نشاء برای رشد به گرما احتیاج دارد و با کشیدن پلاستیک دمای محیط خزانه افزایش می‌یابد. 

برای ایجاد تعادل در دمای خزانه و ورود اکسیژن می‌توان قسمتی از پلاستیک را در طول روز باز کرد. برای اینکه نشاء به رشد کافی برسد حدود 25 تا 30 روز زمان می‌برد و در اواخر اردیبهشت ماه باید ارتفاع نشاء به 15 تا 20 سانتی‌متر رسیده باشد و از 4 یا 5 برگ برخوردار باشد.

استفاده از کودهای تقویتی و کامل مانند کود ده ایکس شوک برای برنج و سم‌پاشی بذرهای آفت‌زده در زمان خزانه امکان‌پذیر است. دقت داشته باشید که آماده‌سازی خزانه را هم‌زمان با آماده‌سازی جوانه‌ها انجام دهید.

انتقال نشاء از خزانه به شالیزار و زمین اصلی

یکی از مهم‌ترین قدم‌ها در برنامه کاشت برنج، انتقال نشاء از خزانه به زمین اصلی است. پیش از انتقال باید برای آماده‌سازی زمین اصلی تمهیداتی اندیشید.

برنج‌کاران باید طی دو مرحله زمین را شخم بزنند و آن را عاری از هر گونه آلودگی، علف هرز و سنگ و کلوخ بنمایند. معمولا زمان اصلی شخم اول در اواخر پاییز یا اوایل زمستان و زمان شخم دوم در بهار است.

توجه داشته باشید که در تمامی دستورالعمل‌های کاشت برنج ذکر شده که شخم دوم باید در جهت عمود شخم اول باشد. همچنین در کنار تسطیح‌سازی سطح زمین آن را کرت بندی می‌کنند.

پس از آماده‌سازی زمین نوبت به کاشت نشاءها می‌رسد که به آن نشاءکاری می‌گویند. برای انتقال نشاء باید زمین خزانه را آبیاری کرد تا خاک نرم شود و هنگام کندن نشاءها ریشه آن‌ها آسیب نبینند و به‌راحتی از خاک جدا شوند.

ممکن است در بین نشاءها علف‌های هرزی معروف به سوروف نیز وجود داشته باشند که بسیار شبیه به نشاء اصلی هستند از انتقال آن‌ها به زمین اصلی پرهیز کنید.

باید نشاءها را به‌صورت چندتایی بکارید. تعداد نشاءهای هر دسته و فاصله هر دسته از هم به نوع برنج بستگی دارد. برای مثال برنج‌های پرمحصول با فاصله بیشتری از یکدیگر کاشته می‌شوند.

دقت داشته باشید که در زمان نشاءکاری، زمین خشک نباشد و از آب کافی برخوردار باشد؛ زیرا در غیر این صورت دمای شالیزار تعدیل نشده و باعث رشد علف‌های هرز می‌شود. زمین اصلی باید دائماً مرطوب باشد تا نشاءها رشد کنند، بنابراین مطمئن شوید که آب سریع تخلیه نشود.

چه مدت طول می‌کشد تا برنج رشد کند؟

انواع بذر برنج، شرایط رشد و شیوه‌های زراعی همگی می‌توانند بر مدت زمان بلوغ گیاهان تاثیر بگذارند. در برنامه کاشت برنج، اکثر ارقام به 105 تا 150 روز از کاشت تا برداشت نیاز دارند.

با این حال، برخی از ارقام دیررس برنج ممکن است تا 180 روز طول بکشد تا رشد کنند. اگر نحوه کاشت برنج به‌صورت نشاءکاری باشد سریع‌تر به بار می‌نشیند.

اگر برای آموزش کاشت به منابع متعدد و خود برنج‌کاران مراجعه کرده باشید می‌بینید که همه توصیه می‌کنند برنج بهتر است در بهار یا تابستان کاشته شود و در پاییز یا زمستان برداشت شود.

بهترین روش کاشت برنج کدام است؟

نحوه کاشت برنج به دو شیوه مستقیم و نشا کاری امکان‌پذیر است. در قسمت قبل در مورد نشاکاری اطلاعات جامعی را بیان کردیم. ذکر این نکته که نشاکاری به سه روش سنتی، متقاطع و ردیفی انجام می‌شود نیز خالی از لطف نیست.

کشت برنج به‌صورت مستقیم بیشتر در کشورهای اروپایی که از امکانات مکانیزه برخوردارند رایج است. اما در کشورهایی آسیایی از جمله ایران شیوه کاشت برنج غالب نشاکاری است.

در برخی از مناطق کشورمان مثل خوزستان که از روش خشکه کاری استفاده می‌کنند امکان کشت مستقیم برنج فراهم است. ناتوانی در مبارزه با علف‌های هرز، مسطح نبودن سطح اراضی، عملکرد پایین و عدم برخورداری از تجهیزات مکانیزه کافی از عوامل کاهش کشت مستقیم برنج است.

در دستورالعمل‌های آموزش کشت برنج به روش مستقیم ذکر شده که باید بذرها را به شکل ردیفی در عرض مشخص و با فاصله از قبل تعیین‌شده از یکدیگر کاشت. کاشت نه به‌صورت دستی بلکه به کمک ماشین‌های کشت انجام می‌شود. برای عملیات داشت و برداشت مثل وجین نیز می‌توان از ابزارآلاتی مثل کمباین‌ها استفاده کرد.

مزایای روش کاشت برنج به‌صورت نشا‌کاری چیست؟

برنج برای رشد به آب زیادی نیاز دارد. به همین دلیل، کشت برنج در آب و به روش نشاءکاری به روش کشت مستقیم در زمین ترجیح داده می‌شود. چرا؟ در این روش کاشت برنج در حال رشد، آب موردنیاز برنج به‌راحتی تأمین می‌شود و آب کمتری به دلیل تبخیر هدر می‌رود.

شالیزارها سطح آب را ثابت نگه می‌دارند که برای رشد و نمو گیاه برنج بسیار مهم است. بیشتر علف‌های هرز و آفات در آب از بین می‌روند. درعین‌حال، آب زیستگاهی برای بسیاری از گونه‌های آبزی مفید فراهم می‌کند.

گونه‌های خاصی از ماهی‌ها و پرندگان در شالیزارها و تالاب‌هایی که برنج در آن کشت می‌شود، رشد می‌یابند و حتی به‌عنوان کنترل‌کننده آفات طبیعی عمل می‌کنند. کشت برنج به‌صورت نشاءکاری باعث افزایش تناژ برنج می‌شود.

کلام پایانی

برنج از غلات پرمصرف در ایران و جهان است که بسته به شرایط مختلفی چون کمبودهای آبی، نوع خاک و رقم برنج به شیوه‌های متعددی کشت می‌شود.

رایج‌ترین روش کشت برنج در ایران به‌صورت نشاءکاری بوده و در برخی از مناطق نیز مثل جنوب کشور، نحوه کاشت برنج به‌صورت مستقیم و خشکه‌کاری است. در این نوشته از آشا اگری با بهترین روش کاشت برنج آشنا شدیم و در خصوص شرایط اولیه برنامه کاشت برنج از جمله دما و آب نکات مهمی را ذکر کردیم.

سوالات متداول