آموزش صفر تا صد کاشت زعفران و نکات مهم آن

زعفران، معروف به “طلای سرخ”، یکی از ارزشمندترین و گران‌بهاترین گیاهان دارویی و ادویه‌ای جهان است. به دلیل ارزش بالای اقتصادی این محصول، کاشت زعفران در سال‌های اخیر به یکی از گزینه‌های محبوب برای کشاورزان و سرمایه‌گذاران تبدیل شده است.

استفاده از جدیدترین روش‌ها و آگاهی از چگونگی کاشت زعفران باعث کاهش هزینه‌های تولید و افزایش بهره‌وری خواهد شد. در این نوشته از آشا اگری به آموزش کشت زعفران و شرایط لازم برای کشت این محصول با ارزش از جمله خاک مناسب، نوع بنه زعفران، مدیریت آبیاری زعفران و سایر مواردی که در بهبود عملکرد این گیاه لازم است خواهیم پرداخت. با ما همراه باشید.

نحوه کاشت زعفران (2 روش متداول)

رایج‌ترین روش کاشت زعفران دو روش کشت کپه‌ای یا چاله‌ای و روش کشت ردیفی است که در ادامه به بررسی آن می‌پردازیم:

کشت نواری یا ردیفی زعفران

در الگوی کاشت ردیفی یا نواری، پیازهای زعفران در ردیف‌هایی به فاصله ۲۰ تا ۳۰ سانتی‌متر از یکدیگر و به عمق ۱۵ تا 20 سانتی‌متر در زمین کشت می‌شوند. بهتر است در مناطق گرمسیری پیازها را در عمق 10 الی 15 سانتی‌متری بکارید.

ردیف‌ها باید به صورت مستقیم و با فاصله مساوی از هم قرار بگیرند. دقت داشته باشید که زمان قرار دادن پیازها در داخل شیارها، باید پیازهای زعفران رو به بالا باشد و بعد از کاشت، سطح مزرعه را با استفاده از بیل و یا ماله صاف و فشرده کنید تا پیازها به خاک بچسبند.

در این روش کاشت پیاز زعفران با تراکم 3 تن در هکتار کشت می‌شوند که به ریزی و درشتی پیازها و اینکه در هر چاله چند پیاز کشت شود، بستگی دارد. به این نحوه کاشت زعفران اصطلاحا کشت دانه تسبیحی نیز گفته می‌شود.

برای کاشت ردیفی پیازهای زعفران از تجهیزات و ماشین‌های مختلفی استفاده می‌شود و با توجه به نوع ماشین مورد استفاده، کاشت ردیفی به دو دسته کشت نیمه مکانیزه کشت تمام مکانیزه تقسیم بندی می‌شود.

کشت کپه‌ای زعفران

در نحوه کاشت زعفران به روش کپه کاری، باید ابتدا با استفاده از بیل، چاله‌هایی با فاصله تقریبی ۲۰ تا ۲۵ سانتی‌متر از یکدیگر در زمین ایجاد کنید و درون هر یک از چاله‌ها ۳ تا ۱۵ پیاز با توجه به تراکم کشت پیاز قرار دهید.

فاصله بین چاله‌ها به صورت تقریبی و با توجه به تجربه و دقت کارگر تنظیم می‌شود. عمق کاشت معمولاً بین ۱۵ تا ۲۰ سانتی‌متر است و کاشت زعفران در عمق مناسب باعث محافظت از پیازها در برابر یخ زدگی و گرمازدگی می‌شود.

در این روش کاشت زعفران، پیازها به صورت درهم در داخل چاله ریخته می‌شوند و ممکن است پیازها به صورت وارونه یا سر و ته کشت شوند. پیازها در این روش سبز خواهند شد؛ ولی باعث می‌شود تا بیشتر توان پیاز در سال اول، صرف بیرون آمدن از زیر خاک شود.

از معایب روش کپه کاری می‌توان به تجمع پیازها در یک نقطه و محدود بودن فضا برای تکثیر و رشد و دشوار بودن عملیات داشت و برداشت اشاره کرد. مزایای کشت کپه‌ای زعفران نیز شامل سهولت کار و عدم نیاز به وسایل و تجهیزات ویژه و همچنین درآمدن راحت‌تر گل‌ها از خاک اشاره کرد.

کاشت ردیفی زعفران بهتر است یا کشت کپه‌ای؟

کشت ردیفی در بیشتر مواقع به کشت کپه کاری زعفران ارجحیت دارد، زیرا در روش ردیفی یا نواری، عملیات وجین و سله‌شکنی راحت‌تر بوده و علاوه بر آن، آب آبیاری بین ردیف‌ها راحت‌تر حرکت می‌کند. یکی دیگر از مزیت‌های روش کاشت زعفران به صورت ردیفی، راحت بودن برداشت گل و همچنین کندن پیازها در پایان عمر مزرعه است.

بررسی مهم‌ترین شرایط کاشت زعفران

از مهم‌ترین شرایط اکولوژیکی و محیطی کاشت پیاز زعفران برای پرورش زعفران‌هایی سالم و در تناژ بالا می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

انتخاب بهترین پیاز زعفران

انتخاب پیاز مرغوب زعفران برای کاشت، نقش مهمی در پرورش و بهره‌برداری این گیاه زراعی با ارزش دارد. تکثیر زعفران فقط از طریق بنه یا پیاز زعفران انجام می‌شود، بنابراین کمیت و کیفیت محصول زعفران به اندازه پیازها بستگی دارد.

بهتر است از پیازهایی درشت، بدون زخم و با وزن بیش از ۸ گرم و قطر بیش از 3 سانتی‌متر برای کاشت زعفران استفاده کنید، زیرا این‌گونه پیازها از درصد گل آوری بالاتری برخوردار هستند. دقت داشته باشید که بوته‌های زعفران عاری از هرگونه علائم آفات و آلودگی‌های قارچی و پوسیدگی باشند. بهترین پیاز را می‌توان از مزارع 4 الی 5 ساله به دست آورد.

زمان کاشت زعفران

بهترین زمان کاشت زعفران معمولاً در اواخر تابستان و اوایل پاییز است، به ویژه در ماه‌های شهریور و مهر. توصیه می‌شود یک تا دو هفته پس از برداشت پیازهای زعفران آنها را در مزرعه جدید بکارید؛ زیرا ممکن است پیازها در اثر از دست دادن رطوبت آسیب ببینند. بهتر است پیازهای زعفران را در خرداد ماه یا شهریور ماه برداشت کنید؛ زیرا برداشت پیازهای زعفران در ماه‌های گرم سال مثل تیر و مرداد باعث از بین رفتن رطوبت پیازها آسیب می‌شود.

کوددهی زعفران

بهتر است قبل از اقدام به کوددهی آزمون خاک و آب انجام شود. تحقیقات نشان داده است که مصرف کود حیوانی باعث درشتی و افزایش راندمان گل زعفران خواهد شد. در مناطق کشت زعفران کشاورزان از کود گاوی پوسیده و کود شیمیایی بر اساس آزمون خاک استفاده می‌کنند.

همچنین از نیمه بهمن تا اوایل اسفند زمانی که برگ‌ها کامل شدند و گل‌ها تمام شد، اقدام به محلول پاشی استفاده از کودهای مورد نیاز می‌کنند که ما به طور کامل در مقاله «جدول کود دهی زعفران» جزئیات بیشتر را شرح داده‌ایم.

آب‌وهوای مناسب زعفران

همانطور که در مقاله «زعفران در چه آب و هوایی رشد می کند» نیز ذکر کرده‌ایم، زعفران گیاهی نیمه گرمسیری است که در نقاطی با زمستان‌های ملایم و تابستان‌های گرم و خشک به خوبی رشد می‌کند. گیاه زعفران قادر به تحمل دمای زیر ۲۵ درجه سانتیگراد است و حداکثر دمای قابل تحمل برای این گیاه ۳۵ تا ۴۵ درجه سانتیگراد است.

تغییرات دمایی مهم‌ترین عامل در تنظیم گلدهی زعفران هستند. زعفران در ارتفاع ۱۳۰۰ تا ۲۳۰۰ متر از سطح دریا رشد می‌کند؛ اما در مناطقی با ارتفاع کمتر از ۲۰۰۰ متر امکان گلدهی بهتری دارد. دوران رشد این گیاه در فصول اول پاییز تا اوایل بهار است و اراضی مناسب کشت این گیاه باید آفتاب‌گیر باشد.

خاک مناسب زعفران

بهترین خاک برای کاشت زعفران خاک‌های هوموس دار با بافت متوسط لومی است، اما در تمام خاک‌ها؛ خاک‌های سبک و شنی گرفته تا خاک‌های رسی سنگین می‌توان اقدام به کاشت زعفران کرد.

عملکرد زعفران در خاک‌های نامناسب پایین است برای مثال شوری خاک باعث کوچک شدن پیاز و کم شدن محصول زعفران می‌شود. خاک‌هایی که دارای PH بین ۷ و ۸ هستند برای زراعت زعفران مناسب‌اند.

اراضی کشت زعفران باید فاقد قلوه سنگ و علف‌های هرز باشند. عملکرد و کیفیت زعفران در زمین‌هایی با رطوبت دائمی زیاد و خاک‌هایی با قابلیت نفوذ کم، پایین است. ما سایر ویژگی‌هایی که بستر کشت زعفران باید داشته باشد را در مقاله «زمین مناسب کشت زعفران» بیان کرده‌ایم که می‌توانید آن را مطالعه کنید.

تراکم کشت زعفران

عملکرد مزرعه زعفران با تراکم کاشت پیاز رابطه مستقیم دارد. با افزایش تعداد پیاز در واحد سطح عملکرد افزایش می‌یابد. اما سال‌های گلدهی یا همان عمر مزرعه زعفران با تراکم کاشت رابطه عکس دارد.

با افزایش تراکم کشت، عمر مزرعه کاهش می‌یابد. کشاورزان زعفران با توجه به الگوهای کشت از ۳ تا ۷ تن پیاز در هکتار استفاده می‌کنند، به همین دلیل عمر مزرعه از ۴ تا ۱۰ سال متغیر است.

تهیه زمین جهت کاشت زعفران در زمین

به منظور آماده سازی زمین برای کاشت پیازهای زعفران باید خاک تا عمق ۲۵ تا ۳۰ سانتی‌متری شخم زده شود و میانگین قطر دانه‌های خاک بعد از عملیات خاکورزی بین ۱۰ تا ۱۵ میلی‌متر باشد.

به این منظور در اواخر اردیبهشت ماه و پس از قطع شدن باران‌های بهاره باید اقدام به شخم زمین کرد. شخم زدن در این زمان علاوه بر خاک ورزی اولیه باعث کنترل علف‌های هرز نیز می‌شود.

بعد از انجام این عملیات باید زمین را تا ابتدای تابستان به حالت آیش نگهداری کرد و در زمان نزدیک کشت از کود حیوانی پوسیده و عاری از بذر علف‌های هرز برای شخم عمیق با خاک استفاده کرد و سپس بلافاصله زمین را هموار و مسطح کرد. در مرحله بعد پس از تسطیح و انتخاب نحوه کاشت زعفران، زمین آماده کشت است.

مراقبت‌های زراعی پس از کاشت زعفران

مراقبت‌های زراعی بعد از کاشت زعفران شامل آبیاری، کوددهی، وجین علف‌های هرز و سله شکنی می‌شود که در ادامه به بررسی هر یک به تفصیل خواهیم پرداخت:

آبیاری

دوره رشد رویشی زعفران در فصل‌های پربارش بوده و عمده نیاز آبی آن توسط بارش‌ها تأمین می‌شود و مانده نیاز آبی در ۳ تا 4 نوبت آبیاری رفع می‌شود. آب اول یا بار آب باید با دقت انجام شود؛ زیرا آبیاری باعث تحریک گیاه شده و زعفران را از خواب بیدار می‌کند.

آب دوم یا زاج آب معمولاً ۴۰ روز بعد از آبیاری اول است. آبیاری اول و دوم برای رشد ریشه‌های پیاز زعفران و تغذیه پیازها بسیار اهمیت دارند. آب سوم در اوایل اسفند انجام می‌شود و باعث آسان‌تر شدن عملیات وجین می‌شود.

آخرین آبیاری زعفران زرداب است که معمولاً در فروردین ماه و قبل از زرد شدن برگ‌های زعفران انجام می‌شود. البته مراحل آبیاری مزارع زعفران و روش‌های آن نکات بسیار زیادی دارد که ما در مقاله «آبیاری زعفران» به طور مفصل به بررسی آن پرداخته‌ایم.

سله شکنی

سله شکنی یکی از مهم‌ترین عملیات‌های داشت زعفران است و باید پس از آبیاری و بلافاصله بعد از گاورو شدن زمین سطح مزرعه، طوری انجام شود که پیازهای زعفران هیچگونه آسیبی نبینند. عمق سله شکنی نباید از ۵ تا ۸ سانتی‌متر بیشتر باشد.

با انجام صحیح عملیات سله شکنی گل‌های زعفران به راحتی از خاک بیرون آمده و کود حیوانی و شیمیایی با لایه سطح خاک مخلوط می‌شود. با انجام سله شکنی، خار و خاشاک سطح زمین به زیر خاک رفته و برداشت به آسانی انجام می‌شود. سله شکنی همچنین باعث حفظ رطوبت زمین و تهویه خاک می‌شود. بهترین وسیله سله شکنی کج بیل، بیل شیاردار، گاوآهن ایرانی و کولتیواتور است.

وجین علف‌های هرز

بوته‌های زعفران کوتاه و ظریف هستند، بنابراین عملیات وجین و از بین بردن علف‌های هرز پس از کاشت زعفران اهمیت زیادی دارد. در صورت از بین نبردن علف‌های هرز بعد از مدتی تمام مزرعه زعفران پوشیده از علف‌های هرز شده و نابود کردن آنها بسیار دشوار است. بین گیاه زعفران و علف‌های هرز بر سر آب مواد غذایی و نور خورشید رقابت به وجود آمده و باعث کاهش محصول می‌شود.

بنابراین، توصیه می‌شود زمانی که زعفران دوره استراحت تابستانی خود را پشت سر می‌گذراند با استفاده از ابزارهای دستی و ماشینی علف‌های هرز را از بین ببرید. بعد از برداشت گل‌ها، بعد از آب دوم، پس از شخم زمین، هنگام برداشت زعفران و در تابستان بهترین زمان برای وجین علف‌های هرز است. بهترین روش کنترل علف‌های هرز وجین دستی است و باید حتی‌الامکان از مصرف علف‌کش‌ها خودداری کرد.

سخن پایانی

کاشت زعفران فرآیندی است که نیاز به دقت و توجه ویژه‌ای دارد. از انتخاب زمین مناسب و خرید پیاز زعفران با کیفیت گرفته تا مراحل کاشت، مراقبت، و برداشت، هر مرحله اهمیت خاص خود را دارد. با رعایت نحوه کاشت زعفران به صورت اصولی و فراهم کردن شرایط کاشت، می‌توان به سودآوری بالایی از این محصول دست یافت. همچنین، آگاهی از روش‌های نوین کشت و مدیریت مزرعه، می‌تواند به ارتقای کیفیت و کمیت محصول کمک کند.

مطالب مرتبط

سؤال متداول