آشنایی با آفت سن گندم و روش‌های مبارزه با آن

گندم یکی از محصولات استراتژیک کشور است که قوت اصلی مردم را تشکیل می دهد.با افزایش سریع جمعیت، نیاز به تولید بیشتر و با کیفیت بهتر این محصول حس می‌شود.برای رسیدن به این هدف، مدیریت صحیح مزرعه که یکی از جنبه‌های آن مدیریت کنترل آفات می‌باشد، اهمیت زیادی پیدا می‌کند.

مهمترین آفت گندم، سن گندم است که با کنترل آن می توان افزایش کمی و کیفی تولید را تضمین نمود. در این نوشته از آشا اگری به بررسی حشره سن گندم و علائم سن زدگی گندم می‌پردازیم و روش‌های مختلف کنترل این آفت از جمله روش زراعی و شیمیایی را معرفی می‌کنیم. با ما همراه باشید.

سن گندم چیست؟

سن گندم (Eurygaster integriceps) مهم‌ترین آفت غلات در ایران و کشورهای همسایه است. این حشره از مراحل مختلف گندم (از پنجه‌زنی تا خوشه‌دهی) تغذیه کرده و خسارات کمی و کیفی ایجاد می‌کند.

خسارت کمی شامل کاهش وزن و عملکرد محصول و خسارت کیفی شامل کاهش خاصیت نانوایی گندم است. سن گندم با تزریق ترکیبات شیمیایی به دانه گندم، کیفیت آرد را کاهش می‌دهد.

این آفت در اکثر مناطق گندم‌خیز کشور، به جز مناطق ساحلی و کویری، فعالیت می‌کند. در صورت عدم مبارزه به‌موقع، جمعیت آن در سال‌های آینده افزایش می‌یابد و کنترل آن دشوارتر خواهد شد.

شکل‌شناسی سن گندم

شکل ظاهری این آفت در مراحل مختلف به شرح زیر است:

• تخم‌ها
  کروی، سبزرنگ و به قطر یک میلی‌متر هستند که در ردیف‌های 14تایی روی برگ‌ها قرار می‌گیرند.
• پوره‌ها
  در 5 مرحله پورگی رشد کرده و رنگ آن‌ها از سیاه به زرد مایل به کرم تغییر می‌کند.
• حشره بالغ
  اندازه 11 تا 13 میلی‌متر، بدن بیضی و رنگ زرد تا قهوه‌ای دارد. سپرچه بزرگی شکم حشره را می‌پوشاند و خرطومی باریک برای تغذیه دارد.

مراحل زندگی سن گندم

این آفت یک نسل در سال دارد. سن گندم زمستان را به‌صورت حشره بالغ در مناطق کوهستانی زیر بوته‌ها و علف‌ها می‌گذراند. با گرم شدن هوا در بهار، این آفت به مزارع گندم پرواز کرده و تخم‌ریزی می‌کند. هر حشره ماده به‌طور متوسط 5 تا 7 دسته تخم می‌گذارد. پوره‌ها در طول 20 تا 25 روز مراحل رشد خود را طی کرده و به حشرات بالغ نسل جدید تبدیل می‌شوند که به مناطق کوهستانی مهاجرت می‌کنند.

نحوه خسارت سن گندم

• خسارت کمی: خشک شدن پنجه‌ها، زرد شدن برگ‌ها و کاهش وزن خوشه‌ها.
• خسارت کیفی: دانه‌های گندم لاغر، چروکیده و پوک شده و ارزش نانوایی خود را از دست می‌دهند. دانه‌های سن‌زده با بیش از 2% آلودگی فاقد کیفیت نانوایی هستند.

سن گندم به تمام بخش‌های گیاه، از جمله جوانه مرکزی، برگ‌ها، ساقه، خوشه و دانه‌ها حمله می‌کند.

روش‌های کنترل آفت سن گندم

از مهم‌ترین روش‌های کنترل سن گندم می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

کنترل مکانیکی

• جمع‌آوری حشرات بالغ از زیر بوته‌ها (روش پرهزینه و زمان‌بر).
• سوزاندن بوته‌های محل زمستان‌گذرانی (غیرتوصیه به دلیل تخریب محیط زیست).

کنترل زراعی

1. تناوب زراعی
   کاشت نخود، عدس یا جو به‌جای گندم.
2. ارقام زودرس و مقاوم
   استفاده از ارقام بزوستایا و نوید (مقاوم) و برداشت زودهنگام محصول.
3. اصول به‌زراعی
   مبارزه با علف‌های هرز و مصرف متعادل کودهای شیمیایی.

کنترل بیولوژیک

1. مگس فازیا
   تخم‌ریزی روی سن مادر و نابودی آن.
2. زنبورهای پارازیتویید
   تخم‌ریزی در تخم‌های سن و فاسد کردن آن‌ها.
3. عوامل طبیعی
   سرما و بیماری‌های قارچی که در زمستان‌گذرانی آفت مؤثرند.

4. کنترل شیمیایی

• زمان مناسب مبارزه
  • مرحله سن مادر: سمپاشی با سمومی مثل فنیتروتیون زمانی که 90% سن‌ها به مزارع ریزش کرده‌اند.
  • مرحله پوره‌ها: سمپاشی در سن دوم پورگی با سمومی مثل دلتامترین یا تری‌کلرفن.

بهترین سم برای سن گندم

در برنامه مبارزه شیمیایی با سن گندم، انتخاب سم مناسب با توجه به مرحله آفت و حفظ دشمنان طبیعی بسیار اهمیت دارد.

سموم زیر از جمله مؤثرترین گزینه‌ها هستند:

• فنیتروتیون (1 لیتر در هکتار): کمترین آسیب به دشمنان طبیعی و مناسب برای مرحله سن مادر.
• فنتیون (1 لیتر در هکتار): یک سم حشره‌کش مؤثر برای کنترل جمعیت آفت.
• دلتامترین (300 میلی‌لیتر در هکتار): مؤثر بر پوره‌ها، به‌ویژه در مرحله دوم پورگی.
• تری‌کلرفن (1.2 کیلوگرم در هکتار): مناسب برای کنترل گسترده در مزارع.

دلایل گسترش آفت سن گندم

• برداشت دیرهنگام محصول
  برداشت دیرهنگام باعث تغذیه بیشتر سن‌های مادر و پوره‌ها شده و ذخیره چربی در بدن آن‌ها را افزایش می‌دهد. این امر بقای آفت در زمستان و افزایش جمعیت آن در سال بعد را تسهیل می‌کند.
• از بین رفتن دشمنان طبیعی
  سمپاشی‌های بی‌رویه باعث نابودی دشمنان طبیعی مانند زنبورهای پارازیتویید و مگس فازیا می‌شود. این کاهش جمعیت دشمنان طبیعی، کنترل آفت را دشوارتر می‌کند.
• تخریب مراتع و افزایش کشت گندم در مناطق کم‌بازده
  تخریب مراتع طبیعی و توسعه کشت در مناطق ضعیف، پناهگاه‌های آفت را افزایش می‌دهد. این مناطق، زمینه مناسبی برای تغذیه و تکثیر آفت سن گندم فراهم می‌کنند.
• خشکسالی و رها شدن مزارع
  خشکسالی‌های متوالی و رها شدن مزارع باعث تبدیل این زمین‌ها به پناهگاه‌هایی برای تخم‌ریزی و تغذیه آفت می‌شود. این شرایط، آلودگی گسترده‌تری در مزارع گندم ایجاد می‌کند. تدوین یک برنامه جامع آبیاری در این خصوص اهمیت زیادی پیدا می‌کند، در همین راستا توصیه می‌کنیم مقاله «بهترین روش آبیاری گندم» را مطالعه کنید.

سخن پایانی

سن گندم یکی از آفات مهم در کشاورزی است که می‌تواند تأثیرات قابل توجهی بر تولید گندم و کیفیت محصول داشته باشد. این آفت به طور عمده به دانه‌های گندم آسیب می‌زند و در نتیجه خسارت‌های اقتصادی فراوانی را برای کشاورزان به همراه دارد.

با توجه به شرایط آب و هوایی و زراعی هر منطقه، سن گندم می‌تواند در دوره‌های مختلف سال فعالیت داشته باشد و به طور پیوسته تهدیدی برای مزارع گندم به حساب می‌آید.

یکی از راه‌های مؤثر در مدیریت سن گندم، کنترل زراعی، بیولوژیکی و شیمیایی است. شناسایی و ردیابی به موقع آفت، می‌تواند به کاهش خسارت و حفظ سلامت محصول کمک کند.

مطالب مرتبط

سوالات متداول