آشنایی با بیماری زنگ گندم و روش‌های مقابله با آن

بیماری زنگ گندم یکی از مهم‌ترین بیماری‌های قارچی گندم با خسارت بالا است که سالانه سلامت این گیاه را تهدید می‌کند. این بیماری دارای سه نوع اصلی، زنگ زرد، زنگ قهوه‌ای، و زنگ سیاه، است که عامل اصلی آن‌ها قارچ‌های جنس Puccinia می‌باشند.

شرایط محیطی، از جمله رطوبت بالا و دماهای پایین، از جمله عوامل مؤثر در شیوع این بیماری به شمار می‌آیند. در این نوشته از آشا اگری با علائم زنگ زدگی گندم، علل ایجاد زنگ گندم و راهکارهای مقابله و پیشگیری از آن بیشتر آشنا می‌شویم. با ما همراه باشید.

بیماری زنگ گندم چیست؟

زنگ‌ها از مهم‌ترین بیماری‌های گندم محسوب می‌شوند و قارچ‌های عامل بیماری زنگ در گندم، سه گونه از جنس Puccinia هستند که در انواع مختلف زنگ زرد (یا خطی)، زنگ قهوه‌ای (یا برگی) و زنگ سیاه (یا ساقه)، باعث خسارت گندم می‌شوند.

در کشور ما ایران زنگ زرد گندم از اهمیت بیشتری در مقایسه با سایر زنگ‌ها برخوردار است. در سال‌هایی که بارش‌ها فراوان و رطوبت هوا بالا باشد و دما نیز پایین‌تر از حد معمول باشد، شرایط برای رشد و توسعه این قارچ بهینه شده و در چنین سال‌هایی، مزارع گندم معمولاً بیشتر تحت‌تأثیر خسارت ناشی از این بیماری قرار می‌گیرند.

بیماری زنگ گندم موجب بروز مشکلات جدی در فرآیند فتوسنتز، توقف رشد گیاه و کاهش میزان محصول دانه گندم می‌شود. این بیماری به طور معمول در فصل‌های پاییز و بهار ظاهر می‌شود، اما تأثیر آن بر عملکرد گیاه در دوره پاییزی بیشتر از بهار است.

زنگ زرد گندم چیست؟

بیماری زنگ زرد یا خطی گندم با عامل Puccinia striiformis f. sp. tritici یکی از مهم‌ترین بیماری‌های گندم در ایران است که خسارت زیادی را به محصول گندم وارد می‌کند.

علائم بیماری

جوش‌های زرد رنگ قارچ بیمارگر به صورت ردیفی خطی بر روی برگ‌ها و به موازات رگ‌برگ‌ها تشکیل می‌شوند و در پایان فصل جوش‌های دیگری به رنگ سیاه ظاهر می‌شوند. از علائم زنگ زرد گندم می‌توان به ظهور جوش‌های ریز زرد رنگ تا نارنجی رنگ اشاره کرد که به شکل خطوط نقطه چین در دو سطح برگ و به موازات رگ برگ‌ها تشکیل می‌شود.

با گسترش این خطوط نقطه چین روی برگ‌ها جوش‌ها به شکل نواری می‌آیند و به همین دلیل به زنگ زرد گندم زنگ نواری نیز گفته می‌شود. در صورت بروز آلودگی شدید علاوه بر برگ سایر اندام‌های هوایی مثل سنبله، غلاف برگ و ساقه نیز ممکن است تحت‌تأثیر این بیماری قرار بگیرد. همچنین دانه‌های سنبله آلوده بسیار کوچک، چروکیده و غیرقابل‌استفاده می‌شوند.

علل ایجاد زنگ گندم

1. وجود عامل بیماری‌زای تهاجمی (ظهور نژادهای جدید و غالب قارچ بیماری‌زا).
2. کشت ارقام حساس در مقیاس وسیع در منطقه.
3. کمبود تنوع ژنتیکی و عدم وجود توزیع مناسب ارقام در نواحی مختلف.
4. فراهم شدن شرایط محیطی مناسب همچون افزایش بارندگی‌ها در طول سال که منجر به افزایش رطوبت نسبی هوا و تشکیل شبنم صبحگاهی می‌شود و همچنین دمای مطلوب (خنک) در فصل بهار و نبود وزش بادهای خشک و گرم در تابستان.
5. طولانی شدن زمان آلودگی در یک ناحیه و افزایش تعداد عفونت‌های ثانویه.
6. عدم رعایت اصول صحیح کشاورزی و مدیریت صحیح مزارع.

راهکارهای مقابله و درمان بیماری زنگ گندم

از مهم‌ترین روش‌های پیشگیری و مبارزه با بیماری قارچی زنگ گندم می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

استفاده از رقم‌های مقاوم و متحمل

کاشت رقم‌های مقاوم، نیمه مقاوم و متحمل گندم به زنگ در منطقه و حذف رقم‌های حساس شده یکی از راه‌های کنترل بیماری است. برای مثال در اقلیم‌های معتدل می‌توان از ارقام سیروان و سیوند، در اقلیم‌های نیمه گرم و گرم از رقم‌های چمران، دوروم‌های بهرنگ و شبرنگ و در اقلیم‌های سرد از رقم‌های گندم میهن و پیشگام استفاده کرد.

استفاده از اصول صحیح به زراعی

1. رعایت تاریخ کاشت مناسب در مناطق گوناگون.
2. رعایت تراکم بهینه بذر در واحد سطح و جلوگیری از تراکم بیش از حد.
3. جلوگیری از مصرف بیش از حد کودهای ازته.
4. مبارزه شیمیایی و استفاده از قارچ‌کش‌های مؤثر و مناسب برای کنترل بیماری.
5. استفاده از جدیدترین و «بهترین روش آبیاری گندم».
6. رعایت تناوب زراعی با گیاهانی مثل کلزا و گلرنگ.
7. به‌کارگیری کود پتاسیم به‌منظور تقویت مقاومت گیاه در برابر بیماری‌ها.
8. آبیاری بهینه و خودداری از مصرف بیش از حد آب در مزارع.
9. شناسایی و از بین بردن علف‌های هرز از خانواده گندمیان، از جمله مرغ و جو موشی که محل‌های آلودگی و زمستان‌گذرانی یوریدیوسپور های زنگ زرد هستند.

بهترین کود برای پیشگیری از بیماری زنگ گندم

برای کاهش خطر ابتلا به زنگ گندم، تقویت بنیه و تامین نیاز تغذیه‌ای بوته‌ها از اهمیت بالایی برخوردار است. هرچه بوته‌های گندم قوی‌تر باشند، احتمال آلودگی به این بیماری گندم کاهش می‌یابد.

یکی از راهکارهای کلیدی در این زمینه، استفاده از کودهای حاوی کلسیم و فسفیت پتاسیم در مراحل حساس رشد گندم می‌باشد که می‌تواند به طور مؤثری در جلوگیری از بروز این بیماری عمل کند. برای آشنایی با کود فسفیت پتاسیم و خواص بی‌نظیر آن در کشاورزی از جمله قارچکشی می‌توانید به مطالعه مقاله «فسفیت پتاسیم» د آشا اگری بپردازید.

در این راستا، از شما دعوت می‌کنیم تا با کودهای کلسیم و فسفیت پتاسیم از برند “شوک” آشنا شوید. این محصولات با بالاترین خلوص و بر اساس فناوری نانوکود تولید شده‌اند و می‌توانند به طور قابل توجهی به سلامت و مقاومت بوته‌ها کمک کنند. ترکیبات اصلی این کودها به شرح زیر است:

• کود کلسیم شوک
  حاوی 27 درصد کلسیم و ترکیبات ریزمغذی ضروری برای بوته‌ها.
• کود فسفیت پتاسیم شوک
  شامل 52 درصد فسفیت، 34 درصد پتاسیم و 14 درصد اسیدهای آمینه که به تقویت رشد و افزایش مقاومت گیاه کمک می‌کند.

با انتخاب مناسب‌ترین کود، می‌توانید به بهبود کیفیت گندم خود و پیشگیری از آسیب‌های ناشی از زنگ گندم کمک کنید. برای آشنایی با بهترین «برنامه کودی گندم» می‌توانید به مقاله پیوست شده مراجعه کنید و از نیاز کودی گندم در هر مرحله از رشد آگاه شوید.

زمان سمپاشی زنگ گندم

جهت تعیین زمان سمپاشی زنگ گندم باید به نکاتی چون شدت آلودگی بوته‌ها، درصد بوته‌های آلوده و زمان بروز اولین علائم زنگ گندم توجه داشت. در صورتی که ۵ روز متوالی میانگین درجه حرارت بین ۱۳ تا ۱۵ درجه سانتیگراد باشد و میانگین رطوبت نسبی هوا نیز بیشتر از ۷۰ درصد باشد، احتمال بروز آلودگی وجود دارد.

همچنین به محض مشاهده اولین آلودگی زنگ زرد روی برگ پرچم و همچنین آلودگی ۱۰ درصدی روی برگ‌های پایین، باید فورا اقدام به سمپاشی زنگ گندم کنید. علاوه بر شرایط محیطی، مرحله رشد گندم نیز می‌تواند در لزوم انجام سمپاشی و عدم سمپاشی تعیین کننده باشد.

سمپاشی در مراحل بعد از خمیری شدن دانه گندم، هر چند که شرایط جوی مساعد باشد توصیه نمی‌شود، زیرا خسارت ناشی از آلودگی زنگ گندم در این مرحله کمتر از هزینه سمپاشی می‌باشد.

بهترین قارچ کش برای زنگ گندم

برای افزايش كارايی قارچ کش زنگ گندم، توجه به نكات زير ضروری است:

• استفاده از قارچ‌كش‌های مفید، کارا و دارای دوره ی حفاظت بيشتر مانند آرتئا، فوليكور و آلتو به ترتيب با مقدارهای 0.4، 1 و 0.5 ليتر در هكتار.
• از قارچ كش تيلت بهتر است به ميزان 1 ليتر در هكتار در مزارع با تراكم بوته‌ی كمتر استفاده کنید و اغلب نیاز به تکرار سمپاشی است.
• در یک منطقه دائما از یک قارچ کش استفاده نشود و قارچ‌کش‌های مختلف به صورت چرخشی مصرف شود.
• انجام بازدیدهای هفتگی، به‌ویژه در مراحل حساس رشد گیاه، باید به‌صورت منظم انجام شود. این اقدام به‌خصوص در مناطق مرطوب مانند استان‌های شمالی کشور که بیشتر در معرض این بیماری قرار دارند، به شدت توصیه می‌گردد. برای آشنایی بیشتر با نکات کاشت گندم در مناطق شمالی ایران، مقاله «کشت گندم در شمال» را مطالعه کنید.
• توجه کافی به داده‌های هواشناسی به منظور اطلاع از درجه حرارت، رطوبت نسبی، وقوع بارندگی و باد.

جدول قارچ کش‌های موثر در مبارزه با زنگ گندم

در جدول زیر لیستی از بهترین قارچ کش‌های موثر به همراه مقدار مصرف آنها در هر هکتار ذکر شده است:

سخن پایانی

بیماری زنگ گندم هر ساله خسارت زیادی را به مزراع گندم وارد می‌کند. برای کنترل و پیشگیری از زنگ گندم، استفاده از روش‌های مختلفی نظیر کاشت ارقام مقاوم، رعایت تراکم کشت، استفاده از کودهای تقویتی، رعایت تناوب زراعی و استفاده از بهترین قارچ کش برای زنگ گندم مؤثر واقع شود. درک و شناخت این بیماری و روش‌های مؤثر برای مقابله با آن، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و می‌تواند به حفظ سلامت مزارع گندم و افزایش بهره‌وری کمک کند.

مطالب مرتبط

سوال متداول